W 1908 roku zdał maturę i ukończył gimnazjum w Jiczynie. W latach 1908–1913 kontynuował naukę w Pradze, w Szkole Architektury i Inżynierii Lądowej Politechniki Czeskiej.
Po I wojnie światowej wrócił do Jiczyna, gdzie krótko pracował jako inżynier miejski (1920–1923). W 1923 roku otworzył w mieście własne biuro projektowe. Sukcesywnie budował swoją pozycję wpływowego lokalnego architekta i urbanisty. Kilkakrotnie próbował, za każdym razem bez powodzenia, rozwinąć swoją działalność w Pradze, by w końcu poświęcić swój talent i energię całkowicie na rzecz Jiczyna, które to miasto w ciągu dwudziestu lat zasadniczo zmienił. Był aktywny w życiu publicznym i założył rodzinę.
Ramy jego twórczości dawała urbanistyka – próba ujęcia miasta jako całości, nadania jego rozwojowi koncepcji opartej na filarach stanowiących jego treść, wysokość, główne kierunki i styl. Na drugim planie był Musil-architekt nadający formę konkretnym obiektom – budynkom użyteczności publicznej i domom prywatnych inwestorów; zajmował się także, co było zresztą charakterystyczne w tym okresie dla innych czołowych osobistości w tej dziedzinie, projektowaniem wnętrz, był też zdolnym scenografem i rzemieślnikiem. Čeněk Musil doczekał realizacji ogromnej liczby swoich projektów. Szczytowy okres jego twórczości przypada na lata 30. XX wieku, kiedy zaprojektował dziesiątki budynków prywatnych i publicznych oraz opracował Plan regulacyjny miasta Jiczyna. Pracował również w czasie II wojny światowej (park miejski, średnia szkoła przemysłowa, gmach urzędu powiatowego przy ul. Havlíčkovej), aż do momentu wprowadzenia na terenie Protektoratu Czech i Moraw zakazu wznoszenia nowych budynków. Pod koniec życia został współzałożycielem wschodnio-czeskiego Stavoprojektu i wraz z inżynierem miejskim Václavem Šťastnym opublikował opracowanie na temat potencjału rozwojowego regionu jiczyńskiego (czes. Budujeme Jičínský kraj. Budujeme Jičínsko, Jiczyn 1946).
Musil zajmował w Jiczynie niemal niezachwianą pozycję w swojej dziedzinie, miasto powierzało mu prawie wszystkie większe zamówienia publiczne (czasami bez przetargu publicznego) i zwracała się do niego także zdecydowana większość prywatnych inwestorów. Musil nie był oryginalnym architektem, jego wyjątkowość polegała na tym, że potrafił modyfikować i dostosowywać ówczesne trendy i style do przestrzeni małego miasta. W jego twórczości można zauważyć trzy podstawowe etapy. Do połowy lat dwudziestych tworzył pod wpływem modernizmu i neoklasycyzmu Jana Kotěry (kompleks szpitalny, zwłaszcza budynek kostnicy z 1922 roku, szkoła rolnicza, dom studencki, szkoła gospodyń). W kolejnym etapie skłaniał się ku morfologii tzw. czeskiego puryzmu (liczne domy rodzinne i kamienice, zwłaszcza tzw. willa Florea przy ulicy Denisovej, Powiatowa Kasa Gospodarcza – dzisiejszy ratusz na placu Žižki, hotel Hušek), a po roku 1930 roku czerpał z funkcjonalizmu. Świadczą o tym nie tylko jego realizacje (targ meblowy przy ulicy Husova, Towarzystwo Ubezpieczeń Rolniczych na rogu ulic Bolzanova i Smetanova, urząd powiatowy, a zwłaszcza Akademia Handlowa im. Masaryka, w której widać inspiracje Muzeum Kotěry w Hradcu Králové i budynkami zaprojektowanymi dla Mladej Boleslavi i Benátek nad Jizerou przez Jiřígo Krohę), ale także fragmenty tekstu zawartego w Planie regulacyjnym: „Na potrzeby projektowania wysokości budynków oraz wizualnej regulacji przestrzeni miasta opracowane zostały plany wyglądu głównych ulic. Rysunki elewacji to jedynie schemat zabudowy, ponieważ nie można z góry określić i narzucić dokładnego kształtu poszczególnych nowych budynków, ponieważ forma artystyczna domu będzie wynikać z celu, któremu nowy obiekt będzie służył.” Musil stosował zarówno otynkowane, jak i „nowoczesne” nieotynkowane elewacje, a najczęściej ich połączenie. Wiele budynków autorstwa Musila trudno przypisać do jednego stylu. Przykładem jest restauracja na jiczynskim kąpielisku z 1936 roku, w którym Musil oscylował między funkcjonalizmem a puryzmem.
Dzieło Musila obejmuje szeroką gamę obiektów: indywidualnie projektowane oraz ustandaryzowane domy rodzinne (dla dzielnicy willowej Čeřovka projektował standardowe domy jednorodzinne i bliźniacze), kamienice i domy czynszowe (w tym standaryzowane z mieszkaniami dla rodzin robotniczych – np. ulica Barákova), budynki użyteczności publicznej (szkoły, budynki organizacji Sokół, instytucje finansowe, siedziby urzędów itp.) oraz budynki gospodarcze. Zaprojektował także różne adaptacje i dobudówki (fasady, werandy, witryny sklepowe itp.) oraz niewielkie obiekty o charakterze praktycznym, pamiątkowym lub czysto dekoracyjnym (pomnik Lepařa na Prachowie, groby żołnierzy radzieckich i poległych – Jiczyn, Libáň, Sobotka, Žlunice), gaj urnowy, pomniki i nagrobki na cmentarzu w Jiczynie, kolumnę meteorologiczną przy studni Konvičky (tzw. Fontanna Koronacyjna), wieżę strażacką przy gaju urnowym itp. Wyjątkowym obiektem w ramach jego działalności jest budynek kościelny: kaplica cmentarna w Slavhosticach. Nie stronił również od projektowania tymczasowych obiektów i dekoracji na różne okazje (targi wystawiennicze w Jiczynie, wizyta prezydenta Beneša).
W połowie lat trzydziestych Musil przedłożył radzie miasta Jiczyna jedno ze swoich arcydzieł: Plan regulacyjny miasta Jiczyna, który zawierał zarówno rysunki, jak i obszerne opracowanie z ilustracjami wybranych przestrzeni publicznych w nowym układzie. Plan został zatwierdzony w 1938 roku. Wydarzenie to zakończyło dziesięcioletnie starania radnych jiczyńskich o nadanie kierunku rozwojowi miasta. Na początku tego procesu był Generální návrh upravovacího plánu města Jičína (Ogólny projekt planu dostosowania miasta Jiczyna) autorstwa Vladimíra Zákrejsa, któremu miasto zleciło opracowanie dokumentu w 1928 roku. Musil opierał się zarówno bezpośrednio na tym dokumencie, jak i na pracach teoretycznych Zákrejsa. W jego opracowaniu widać również wpływy koncepcji opieki nad zabytkami autorstwa Zdeňka Wirtha, z którym się przyjaźnił. Zrehabilitował w ten sposób i podkreślił znaczenie historycznego centrum wokół dzisiejszego placu Waldsteina. Planował tak zmodyfikować przestrzenie publiczne w historycznym centrum i na dawnych murach, aby oferowały one ciekawe widoki na centrum miasta i dominujące w nim elementy.
Musil uszanował plan Zákrejsa, jeśli chodzi o rozwiązania komunikacyjne i lokalizację strefy przemysłowej. Obaj zgadzali się w tym, że dla Jiczyna odpowiedni będzie model wielkiego ronda, kierującego ruch z rynku głównego i jednocześnie tworzący przestrzeń dla nowych budynków użyteczności publicznej. Głównym źródłem inspiracji był Hradec Králové Gočára. Przy „jiczyńskiej Ringstraße” Musil umieścił w pobliżu teatru, przy dzisiejszej ulicy 17. Listopada budynek akademii handlowej, swoje arcydzieło architektoniczne, a obok neorenesansowego budynku gimnazjum miał stanąć nigdy niezrealizowany budynek sądu okręgowego. Opracował nie tylko w rzucie w projekcie Planu regulacyjnego, ale także w postaci trzynastu wizualizacji kluczowe przestrzenie przy dawnych murach – na rondzie, które miały zapewnić płynne połączenie nowych dzielnic z zachowaną zabytkową częścią miasta.
Jak już podkreślaliśmy, ważną kwestią była dla Musila przestrzeń publiczna. Planował wstawić w całym organizmie miejskim, zwłaszcza w nowych dzielnicach, rynki o różnym znaczeniu i odpowiadających mu rozmiarach i wyglądzie. Przy nich miały stać kolejne budynki użyteczności publicznej. Wpuszczał światło do ważnych skrzyżowań, otwierał je na małe rynki i często stosował narożniki w kształcie podkowy. Ten popularny wówczas element był często stosowany na przykład przez Josefa Gočára w Hradcu Králové. W Jiczynie miał pojawić się na przykład na placu Komeńskiego; udało się go zrealizować na rogu dzisiejszych ulic Denisova i Fügnerova, gdzie stanął hotel Hušek (później Slávie).
Przemysł miał się koncentrować w pobliżu dworca kolejowego, gdzie tory rozgałęziały się w kierunku od pierwotnego jiczyńskego dworca pasażerskiego w kierunku fabryki Knotek i nowego dworca (pierwotnie Kolei Turnovskich) oraz do trójkąta między strumieniem svatováclavskim i fabryką Knotka, której obszar stopniowo wchłonął starą drogę w kierunku Popovic.
Strefami rekreacyjnymi miały być park miejski (dwa górne partery niegdyś prywatnego ogrodu przylegającego do pałacu – „zamku” na rynku), który został przebudowany według projektu Musila w latach 1937–1941), wzgórze Čeřovka, na którym pozostawiono w jego najwyższej, „centralnej” części miejsce na park leśny, a niżej, na południowo-zachodnim stoku miało powstać boisko sportowe (mniejszy kompleks sportowy zaplanowano również na terenach zalewowych Cidliny w rejonie tzw. poligonu Matějki) oraz bezpośrednia okolica jiczyńskich cieków wodnych. Na stawie Kníže zostało zbudowane na początku lat 30. XX wieku kąpielisko. Rzeka Cidlina i inne mniejsze cieki wodne miały być zielonymi korytarzami, wzdłuż których można by było przejść całe miasto (pomysł zrealizowano w przypadku Cidliny w drugiej dekadzie XXI wieku, kiedy obszar stawu Kníže został połączony trasą dla pieszych i ścieżką rowerową z terenem dworca autobusowego). W tej kwestii Musil brał pod uwagę także całą okolicę miasta, do którego pozostawiono swobodny dostęp nie tylko przez aleję lipową. Miasto nie miało się niekontrolowanie „rozpełzać” (urban sprawl), ale przechodzić w tereny niemiejskie poprzez wolne, swobodne przejścia zwartego miasta w okoliczny krajobraz z zachowaniem ludzkiej skali. Musil w swoim planie przewidywał różne typy zabudowań. Tam, gdzie trzeba było uwzględnić już istniejące ulice, zaplanował zabudowę blokową (koncepcja dzielnicy Pod Lipami z willami i kilkukondygnacyjnymi domami mieszkalnymi). Zaprojektował jednak również nowoczesną zabudowę szeregową, która odpowiadała zapotrzebowaniu tego okresu na budownictwo masowe (niezrealizowana dzielnica Na Vrchách). Jednak największym sukcesem było zastosowanie przez niego koncepcji miasta-ogrodu (Čeřovka).
Čeněk Musil od młodości angażował się w życie publiczne miasta. W czasie nauki w gimnazjum w 1906 roku odegrał znaczącą rolę w zorganizowaniu wystawy, na której po raz pierwszy w Jiczynie zaprezentowano prace Vlastislava Hofmana, Otakara Kubína i Václava Špáli. W latach dwudziestych i trzydziestych współpracował z jednym z najbardziej aktywnych stowarzyszeń w Jiczynie – Akademickim Związkiem Czytelniczym. Brał udział w przedstawieniach teatralnych lokalnych amatorów, nie tylko jako scenograf, ale także jako reżyser i autor plakatów.
(ECH, GA)
